ភាសាសំស្ក្រឹតថ្នាក់មធ្យមសិក្សា
បឋមភូមិ ថ្នាក់ឆ្នាំទី១
មេរៀនទី១
ប្រែលោតប្រយោគ
पाठः រីមេរៀន प्रथमः ទីមួយ។
अजः រីពពែ ។ अजः រីពពែ अयम् នេះ ។ गजः រីដំរី ។ गजः រីដំរី अयम् នេះ ។
बाला រីក្មេងស្រី ។ बाला រីក្មេងស្រី इयम् នេះ ។ माला រីកម្រងផ្កា ។ माला រីកម្រងផ្កា
इयम् នេះ ។ पात्रम् រីក្អម ។ पात्रम् រីក្អម इदम् នេះ។ नेत्रम् រីភ្នែក ។ नेत्रम् រីភ្នែក
इदम् នេះ។
क. प्रश्नाः រីសំណួរទាំងឡាយ
1- कः រីអ្វី (នរណា) अयम् នេះ ? (សំណួរបែបបុំលិង្គ)
2- का រីអ្វី इयम् នេះ ? (សំណួរបែបស្ត្រីលិង្គ)
3- किम् រីអ្វី इदम् នេះ? (សំណួរបែបនបុំសកលិង្គ)
ख. प्रथमाविभक्तिरूपाणि រីរូបក្នុងប្រថមាវិភក្តិទាំងឡាយ लिङ्गत्रये अपि សូម្បីក្នុងប្រជុំ
បីនៃលិង្គ(លិង្គទាំងបី) इदम् शब्दस्य នៃពាក្យឥទម៑ (នៃឥទម៑-សព្ទ)។
បំបែកឥទម៑ សព្ទ ជាប្រថមាវិភក្តិ ៣លិង្គ ៣វចនៈ
ឥទម៑-សព្ទ ជាសវ៌នាម ប្រែថា "នេះ"
लिङ्ग एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
លិង្គ ឯកវចនម៑ ពហុវចនម៑ ពហុវចនម៑
पुंलिङ्गे अयम् इमौ इमे
បុំលិង្គេ អយម៑ ឥមៅ ឥមេ
स्त्रीलिङ्गे इयम् इमे इमाः
ស្ត្រីលិង្គេ ឥយម៑ ឥមេ ឥមាះ
नपुंसकलिङ्गे इदम् इमे इमानि
នបុំសកលិង្គេ ឥទម៑ ឥមេ ឥមានិ
*ឥទម៑ សព្ទ ទាំង៣លិង្គ ៧វិភក្តិ ៣វចនៈ
ឥទម៑ ក្នុងបុំលិង្គបំបែកដូច្នេះ -
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमा अयम् इमौ इमे
द्वितीया एनम् / इमम् एनौ / इमौ एनान् / इमान्
तृतीया एनेन / अनेन आभ्याम् एभिः
चतुर्थी अस्मै आभ्याम् एभ्यः
पञ्चमी अस्मात् / अस्माद् आभ्याम् एभ्यः
षष्ठी अस्य एनयोः / अनयोः एषाम्
सप्तमी अस्मिन् एनयोः / अनयोः एषु
ឥទម៑ ក្នុងស្ត្រីលិង្គបំបែកដូច្នេះ -
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमा इयम् इमे इमाः
द्वितीया एनाम् / इमाम् एने / इमे एनाः / इमाः
तृतीया एनया / अनया आभ्याम् आभिः
चतुर्थी अस्यै आभ्याम् आभ्यः
पञ्चमी अस्याः आभ्याम् आभ्यः
षष्ठी अस्याः एनयोः / अनयोः आसाम्
सप्तमी अस्याम् एनयोः / अनयोः आसु
ឥទម៑ ក្នុងនបុំសកលិង្គបំបែកដូច្នេះ -
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमा इदम् इमे इमानि
द्वितीया एनत् / एनद् / इदम् एने / इमे एनानि / इमानि
तृतीया एनेन / अनेन आभ्याम् एभिः
चतुर्थी अस्मै आभ्याम् एभ्यः
पञ्चमी अस्मात् / अस्माद् आभ्याम् एभ्यः
षष्ठी अस्य एनयोः / अनयोः एषाम्
सप्तमी अस्मिन् एनयोः / अनयोः एषु
ग. (यूयम् រីអ្នកទាំងឡាយ) पूरयत ចូរបំពេញ वाक्यानि នូវប្រយោគទាំងឡាយ
रूपैः ដោយរូបទាំងឡាយ इदम्-शब्दस्य នៃឥទម៑ សព្ទ។
1- अयम् अश्वः । រីសេះនេះ (សេះនេះ , នេះគឺជាសេះ) ។
2- इदं विश्वम् । រីពិភពលោកនេះ (សកលលោក, ចក្រវាឡ) ។
3- इयं जिह्वा । រីអណ្ដាតនេះ ។
4- इयं नासा । រីច្រមុះនេះ។
5- इदं मुखम् । រីមុខនេះ , រីមាត់នេះ ។
6- अयं नरः । រីបុរសនេះ (នរ, បុគ្គល, មនុស្ស, សត្វលោក, បុរស)។
ग. (यूयम् រីអ្នកទាំងឡាយ) लिखत ចូរសរសេរ अक्षरम् នូវអក្សរ។
क् + आ = का , त् + आ = ता , क् + इम् = किम्
ក៑ + អា = កា , ត៑ + អា = តា , ក៑ + ឥម៑ = កិម៑
សទ្ទានុក្រម (शब्दार्थकोशः)
-अयम् បុំ. ប្រថមា. ឯក. នេះ -पात्रम् នបុំ. ប្រថមា. ឯក. ក្អម
-इयम् ស្ត្រី. ប្រថមា. ឯក. នេះ -नेत्रम् នបុំ. ប្រថមា. ឯក. ភ្នែក
-इदम् នបុំ. ប្រថមា. ឯក. នេះ -अश्वः បុំ. ប្រថមា. ឯក. សេះ
-कः បុំ. ប្រថមា. ឯក. នរណា, អ្វី... -नरः បុំ. ប្រថមា. ឯក. បុរស
-का ស្ត្រី. ប្រថមា. ឯក. នរណា, អ្វី... -जिह्वा ស្ត្រី. ប្រថមា. ឯក. អណ្ដាត
-किम् នបុំ. ប្រថមា. ឯក. នរណា, អ្វី... -नासा ស្ត្រី. ប្រថមា. ឯក. ច្រមុះ
-अजः បុំ. ប្រថមា. ឯក. ពពែ -विश्वम् នបុំ. ប្រ. ឯក. ចក្រវាឡ
-गजः បុំ. ប្រថមា. ឯក. ដំរី ពិភពលោក, សកលលោក
-बाला ស្ត្រី. ប្រថមា. ឯក. ក្មេងស្រី
-माला ស្ត្រី. ប្រថមា. ឯក. កម្រងផ្កា, ផ្កាកម្រង
អាទិសង្កេតដែលប្រើក្នុងសទ្ទានុក្រម
-विशेष्यम् (N.) Noun នាមសព្ទ (ន.)
-विशेषणम् (a.) Adjective គុណនាម (គុ.)
-पुंलिङ्गम् (m.) Masculine បុំលិង្គ (បុំ.)
-स्त्रीलिङ्गम् (f.) Feminine ស្ត្រីលិង្គ (ស្ត្រី.)
-नपुंसकलिङ्गम् (n.) Neuter នបុំសកលិង្គ (នបុំ.)
-सर्वनाम (Pron.) Pronoun សព្វនាម (សវ៌នាម) (សព្វ. ឬ សវ៌.)
-परस्मैपदी (P.) បរស្មៃបទ (បរ.)
-आत्मनेपदी (A.) អាត្មនេបទ (អាត្ម.)
-उभयपदी (U.) ឧភយបទ (ឧភយ.)
*វេយ្យាករណ៍បន្ថែម
-संस्कृतबालादर्शः < संस्कृत + बालादर्श + स् , ភាសាសំស្ក្រឹតជាគំរូសម្រាប់ក្មេង
विग्रहः- संस्कृतं बालादर्शः = संस्कृतबालादर्शः , विशेषणोत्तरपदकर्मधारयसमास
-संस्कृतम् < सम् + कृ + क्त + स्
-बालादर्शः < बाल + आदर्श + स् , គំរូសម្រាប់ក្មេង, លំនាំសម្រាប់ក្មេង
विग्रहः- बालाय आदर्शः = बालादर्शः , चतुर्थीतत्पुरुषसमास
-आदर्शः < आ + दृश् + घञ् + स्
-श्रीरामजयम् < श्रीराम + जय + स् , ជ័យជំនះរបស់ព្រះរាម
विग्रहः- श्रीरामस्य जयम् = श्रीरामजयम् , षष्ठीतत्पुरुषसमास
-लिङ्गत्रयेऽपि < लिङ्गत्रये + अपि , लिङ्गत्रये < लिङ्ग + त्रय + ङि ប្រជុំបីនៃលិង្គ
विग्रहः- लिङ्गानां त्रयः = लिङ्गत्रयः , षष्ठीतत्पुरुषसमास
-प्रथमाविभक्तिरूपाणि < प्रथमाविभक्ति + रूप + जस् (अस्) រូបនៃប្រថមាវិភក្តិ
विग्रहः- प्रथमाविभक्त्याः रूपम् = प्रथमाविभक्तिरूपम् , षष्ठीतत्पुरुषसमास ;
ឬ រូបក្នុងប្រថមាវិភក្តិ
विग्रहः- प्रथमाविभक्त्यां रूपम् = प्रथमाविभक्तिरूपम् , सप्तमीतत्पुरुषसमास
-प्रथमाविभक्ति < प्रथमा + विभक्ति វិភត្តិទី១ (ប្រថមាវិភក្តិ)
विग्रहः- प्रथमा विभक्तिः = प्रथमाविभक्तिः , विशेषणपूर्वपदकर्मधारयसमास
-एकवचनम् < एक + वचन + स् វចនៈមួយ
विग्रहः- एकस्य वचनस्य समाहारः = एकवचनम् , समाहारद्विगुसमास
-वचन < वच् + ल्युट्
-द्विवचनम् < द्वि + वचन + स् វចនៈពីរ
विग्रहः- द्वयोः वचनयोः समाहारः = द्विवचनम् , समाहारद्विगुसमास
-बहुवचनम् < बहु + वचन + स् វចនៈច្រើន
विग्रहः- बहु वचनम् = बहुवचनम् , विशेषणपूर्वपदकर्मधारयसमास
-वाक्यानि < वच् + ण्यत् + जस् ប្រយោគ, ពាក្យ...
-पूरयत < पूर् + णिच् (अय्) + त លោដ៑ បរស្មៃបទ មធ្យមបុរស ពហុវចនៈ
-लिखत < लिख् + अ + त លោដ៑ បរស្មៃបទ មធ្យមបុរស ពហុវចនៈ